No i znalazł się winowajca ...

Tak by można rzec żartobliwie o postaci, która - najprawdopodobniej zupełnie nieświadomie - wprowadziła i upowszechniła nieprawdę w zapisach historycznych dotyczących Naramy. Chodzi o funkcjonujące od dawna przekonanie, wielokroć przywoływane także w opracowaniach pisemnych, że to Paweł Żydowski „wieś tę swoją Naramę z gruntami etc. oddaje XX. Karmelitom w połowie, a w drugiej połowie XX. Dominikanom”. Jakież było zdziwienie wielu, kiedy niedawno okazało się, że przekonanie to było błędne. Postaramy się wyjaśnić jak do tego doszło.

Wielu pytało i pyta mnie, w jaki sposób dotarłem do informacji o tym, że Paweł Żydowski podarował swoją fortunę, w tym połowę Naramy, tylko OO Karmelitom, a OO Dominikanów obdarował ktoś inny.

Sprawa jest prosta. W rzetelnych badaniach historycznych trzeba najpierw postawić właściwe pytanie, a dopiero szukać na nie odpowiedzi. A w tym przypadku pytanie brzmiało: Jak to się stało, że gałęzie historycznego rodu herbu Nowina, nagle zniknęły z Naramy, od której zresztą wzięły swoje nazwiska (Naramscy, Narębscy, Narembscy), a w ich miejsce ni stąd ni zowąd pojawił się Paweł Żydowski herbu Doliwa z Owczar?

Kiedy udało się znaleźć odpowiedź na to pytanie i przywrócić pamięć o „sławionym z odwagi żołnierskiej” Janie Narębskim (Narembskim) h. Nowina, właścicielu połowy Naramy i dobrodzieju OO Dominikanów w Krakowie: , pojawiło się pytanie następne: Kiedy i w jakich okolicznościach zapomniano o Janie z Naramy i własność całości Naramy przypisano Pawłowi Żydowskiemu? I dodatkowe założenie: to musiało być dawno i informację tę musiał podać ktoś znaczny, bo nikt nie poddawał ją w wątpliwość.

I tak zaczęły się wieczorne poszukiwania bibliografii w książkach historycznych dot. tego okresu, w poszukiwaniu jakiejkolwiek wzmianki na temat Naramy, zamawianie książek, prośby do znajomych o ich udostępnienie, skanowanie lub fotografowanie, itd. I nic aż do momentu, kiedy wpadło mi do głowy, że kiedyś robiąc kwerendę do artykułu o „Potyczce w Naramie”  w publikacji w „Dzienniku Polskim”, p. Aleksander Gonciarz przypisał Naramę do pow. olkuskiego. I to był strzał w dziesiątkę. Po wielu perturbacjach udało mi się dotrzeć do książki Ks. Jana Wiśniewskiego, proboszcza borkowskiego i Kanonika Sandomierskiego, który w książce „Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w olkuskiem” (Druk Szkoły Rzemiosł w Marjówce Opoczyńskiej, 1933) poświęcił dużo miejsca Kościołowi w Korzkwi i kościółkowi w Naramie. Warto podkreślić, że w książce tej na początku znalazła się fotografia Biskupa Kieleckiego Augustyna Łosińskiego* oraz adnotacja, że „Wydrukowano z upoważnienia władzy duchownej” (sic!!)

Ksiądz Jan Wiśniewski tak opisał Naramę: „W 1440 r. właścicielem wsi Narama był Andrzej herbu Nowina (L. B. l. 61). Kościołek w tej wsi należącej w części do Karmelitów, w części do Dominikanów krakowskich, wystawił z drzewa p. Paweł Żydowski w 1617 r. Kościół ten pokonsekrował 14 czerwca 1654 r. Wojciech z Lipnika Lipnicki bp sufragan Laodycejski, sufragan krakowski wyznaczając rocznicę poświęcenia na niedzielę po oktawie Bożego Ciała.**

Herb 3 róże między literami P.Ż.

W 1791 r. w Naramie przy kościele siedział karmelita z klasztoru krakowskiego na Piasku ks. Bartłomiej Grochowalski urodzony w Grocholicach w Sandomierskiem. (Grocholice Wieś par. pod Opatowem) ur. 26 list. 1755 r. Święcony przez Krzysztofa Szembeka biskupa płockiego w katedrze krakowskiej 31 V 1784 r. Karmelitów w Naramie czasem siedzi więcej, wyręczając plebana w pracy najgwałtowniejszej.

Lud był pracowity, ubogi, pańszczyzną obciążony, nałogowi pijaństwa hołdujący (opis z 1791 r.) W 1869 r. przeniesiono z Naramy do Korzkwi kielich, ornaty i wiele innnych rzeczy. Inwentaryzacja z 1836 r. powiada, że kaplica w N. pod zarządem Karmelitów zostająca, niema ani dokumentów, ani wizyt ani zapisów. O dziesięcinie z N. patrz na stronie gdzie mowa o plebanie Bugajskim****. Zaś dziesięcina od gromady wsi N. w kwocie 40 zł. w 1706 r. szła dla ks. wikarych na zamku krak. W 1815 r. wzięli oni 200 zł. i 8 korcy ziemniaków.

Ks. Augustyn Łosiński bp kielecki, utworzyl w Naramie probostwo.***** (…)”

Ale w naszych poszukiwaniach ważniejsza jest przywołana w książce „Notatka o Naramie z 1815 r. ks. Mędrzyńskiego).” Jan Wiśniewski przedstawiając proboszcza korzkiewskiego pisze o nim tak: (…) X. Sebastjan Mędrzyński ur. w miasteczku Uściu solnym w 1736 r. wyświęcony przez bpa Potkańskiego, pleban w Korzkwi od 1762 r. Za jego czasów, w dn. 11 stycz. 1810 r. zajęło się ubranie na p. Cecylji Barbarze Rawicz Ziemackiej, skutkiem tego żywcem się spaliła we dworze w Korzkwi. Była żoną Aleksandra Rawicz Ziernackiego, kapitana wojsk Polskich. (…).

Śledząc dokumenty źródłowe dotyczące stosunków panujących między współwłaścicielami Naramy OO Karmelitami i OO Dominikanami trzeba podkreślić, że były one – delikatnie mówiąc – dalekie od doskonałości. Równocześnie też, zarówno Dominikanie jak i Karmelici niezbyt chętnie wywiązywali się z obowiązku opłaty dziesięciny na utrzymanie Parafii w Korzkwi powodując braki w niezbyt bogatej przecież parafii******. Rodziło to różne niesnaski, pojawiały się różnego rodzaju zarzuty i oskarżenia, które a w niektórych przypadkach kończyły się rozprawami w trybunałach. Ksiądz Sebastian Mędrzyński w swoich zapiskach opisuje te sytuacje. W książce została przywołana jedna z jego notatek. Trzeba od razu zastrzec, że z tej przywołanej notatki przebija żal i rozgoryczenie w stosunku do Karmelitów, więc i opis może być mocno subiektywnie negatywny, ale skoro publikacje „wydrukowano z upoważnienia władzy duchownej”, to kto wie, może tak faktycznie było?

„(…) Dziesięcina wytyczna z gruntów dworskich wszystkich narębskich, która należala i należy do kościoła farnego korzkiewskiego.

Dziedzic będąc bezpotomnym, pobożnym i świątobliwym, będąc w odległości kościoła, wystawił sobie kościołek ozdobiony ołtarzami. amboną etc. i utrzymywał sobie ksiedza, aby msze św. celebrował każdego dnia oprócz niedzieli i Świat uroczystych za życia swego. Widząc się bliskim śmierci, wieś tą swoją Naramę z gruntami etc. oddaje XX. Karmelitom w połowie, a w drugiej połowie XX. Dominikanom*******, z tą tylko obligacją, aby ksiądz był obecny i codziennie odprawiał nabożeństwo za dusze jego, i uczynił (dziedzic) sobie grób pod wielkim ołtarzem, a w nim jest zlożone ciało jego. Gdy Karmelici z Dominikanami ustawicznie staczali kłótnie, prawa ustąpili XX. Dominikanie polowy swojej XX. Karmelitom.

Odpusty na poświecenie kościoła tego solennie odprawiali (niedziela po oktawie Bożego Ciała – dop. ZG) i tenże ksiądz był rządcą ekonomicznym, ale potem to wszystko XX. Karmelici zarzucili i ksieży z klasztoru nie posylali nigdy, dotychczas już w zapomnieniu wszystko. Ciało fundatora w grobie, a kościół takim kosztem ozdobny, na spichrz, na stajnie i na cblewy obrócony, ołtarze św. sprofanowane i kościół w ruinę idzie, a pieniadze od dzierżawców bierze się śmiało z zdrajców dzierżawców, który wieś pustoszą, ludzi niszczą, drą, a nawet i dziesięciny ani pieniężnej ani wytycznej kościołowi oddawać chcą i nie oddają... do prawa (sądu) wyciąga mnie pierwszy i drugi, na expens i dziesięcinem stracił a nic nie skórałem jak i w tym roku 1815 proces w trybunale pozwalił wytykać ale dwóch wytykaczów nie byli mi przyjaźni odrzucił, trzeci wytchnął, ale potem nie pozwala a ja ubogi, nic nie mam i radzić sobie nie mogę w latach moich … dotąd sprawa w Trybunale. (…)

I w ten sposób została znaleziona odpowiedź na postawione wcześniej pytanie:

Osobą, która wskazała Pawła Żydowskiego, który jako „(…) Dziedzic będąc bezpotomnym, pobożnym i świątobliwym, (…) Widząc się bliskim śmierci, wieś tą swoją Naramę z gruntami etc. oddaje XX. Karmelitom w połowie, a w drugiej połowie XX. Dominikanom (…)” jest korzkiewski pleban ks. Sebastian Mędrzyński, który podaje to w swoich zapiskach z 1815 roku.

Nie wiadomo z jakich powodów ks. Mędrzyński przekazał taką informację. Być może z niewiedzy, być może nie sięgał swoją wyobraźnią dalej wstecz, niż jedno pokolenie? Któż to wie? W każdym razie ten przekaz dodatkowo upubliczniony i wzmocniony autorytetem władzy duchownej w publikacji ks. Jana Wiśniewskiego z 1933 roku ugruntował się wśród ludzi, nawet zawodowych historyków. Niestety, przy takim złożeniu przypadków, chyba mało komu się chciało weryfikować te informacje w dokumentach źródłowych.

I tak to jest wśród ludzi zajmujących się historią. Niektórzy w swoich badaniach stawiają tezy, które później starają się (nieraz aż za bardzo) aby je udowodnić, a inni stawiają pytania, na które szukają odpowiedzi. Ja wybieram tę drugą opcję, z prostego powodu, szuka się prawdy bez zawodu, że tezy nie udało się udowodnić! I tak jest w tym przypadku.

Zbigniew Grzyb

*Ks. bp. Augustyn Łosiński urodził się 8 stycznia 1867 w Krzywniszkach koło Mohylewa (obecnie Białoruś), zmarł 30 kwietnia 1937 roku w Kielcach. W latach 1910–1937 był kieleckim biskupem diecezjalnym. W 1918 roku erygował parafię w Naramie.

** Kościółek w Naramie konsekrowany był 14 czerwca 1654 r. przez Wojciech z Lipnika Lipnicki biskupa sufragana Laodycejskiego i sufragana krakowskiego. Biskup Lipnicki wyznaczył rocznicę poświęcenia połączoną z odpustem na niedzielę po oktawie Bożego Ciała. Odpust na 16 lipca w Święto Matki Boskiej Szkaplerznej został wyznaczony przez Ks. bp. Augustyna Łosińskiego wraz z erygowaniem Parafii w Naramie.

*** Cezary, Witalis, Kalistrad męczennicy chrześcijańscy Kościoła wschodniego i zachodniego. Niestety niewiele informacji o nich się zachowało.

****”(…)W 1698 r. X. Franciszek Bugajski pleban. W 1706 r. dziesięcina od Dominikanów z Naramy 60 zł. należy się plebanowi w Korzkwi. Nadto 2 garnce wina do zakrystii korzkiewskiego ubożuchnego kościoła. Pleban to sobie u 00. Dominikanów waruje, by na żniwa dziesięcinę wielebni ojcowie oddawali, nie zwlekając (…)”. Ks. Jan Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w olkuskiem, Druk szkoły Rzemiosł w Marjówce Opoczyńskiej, 1933, s. 133

***** Proboszczem w Korzkwi był wtedy (…) X. Stanisław Serwich od 1915 r. przedtem był prob. w Ulinie. (…) tamże, s.134

****** W1352r. dziedzice Przybysławic Jaczco i Sieciech (Sateyus) zamieniają górę zwaną Korzkiew z przyległemi do niej rolami nad rzeką Biesznicą z łąkam i otaczającemi Lisią Jamą i łąką w Prądniku na łąkę w Giebultowie. (Kod.małop.III.87). W 1385r. dworzaninem królowej Jadwigi był Jesco Zacaca de Korzkow (Kod.m.I.440). W 1386r. Stefan pleban zKorzkwi (Kod.kr.lI.108). Długosz ubocznie wspomina i stnienie parafji w Korzkwi, do której należy Narama, wieś Owczary, (właściciele Hanko i Wojewodka herbu Ostoja wczęści osiadłej przez kmieci, należy do parafii w Korzkwi, w części zaś szlacheckiej do Giebułtowa. Od tych Owczar oddzielono pewne pole na którem zamordowana była kobieta.(L.B.II.62). tamże, s. 126 (…) W 1663 r. miał pleban do spowiedzi 256 osób, zaś w 1748 roku 240 dusz przyjmowało komunię św. wielkanocną. Dziesiecinę miał pleban tak w 1663 jak w 1748 r. z Obrazowic, z Brzezówki, z Grembienic , dworską, w Promniku do plebanii należą (w 1748 r.) cztery domki. Bp Oborski podaje, że z Naremy z folwarku Karmelitów i drugiego Dominikanów krakowskich pleban pobierał dziesięcinę. (…) tamże, s. 127 (…) 5 wsi należą do parafie Korzkiew, Grębenice, Brzezówka, Owczary bez dworu i 4 chałup, które należą do Giebułtowskiej par. Narema i w Promniku karczma Papiernia. (…) Z Naremy XX. Karmelici oddają za dziesięcinę 90 zł. (…) tamże, s. 128

******* W 1581/2 Stanisław Narębski (Narembski) dokonał podziału Naramy pomiędzy dwóch synów. Podział został dokonany wedle wzoru działów, które rozrzucone były po całej wsi, co powodowało późniejsze perturbacje i wielkie nieporozumienia wśród ich następców prawnych. Stanisław Narembski (Narębski), jak wynika z zapisów ks. Wiśniewskiego, był również Podstarościm Ojcowskim i dzierżawcą majątków kościelnych. „(…) W 1554 r. ks. Marcin ze Lwowa, magister nauk wyzwolonych, pleb. smardz, zeznał, źe zgodził się o dziesięcinę z (janowickiego folwarku pana Jana Cianowskiego i jego kmieci, i pozwalają wydąć panu Stanisławowi Narembskiemu, dzierżawcy folwarku plebańskiego w Smardzowicach(…)” tamże, s. 404 „(…) W 1554 r. ks, Marcin Lwowianin, pleban w Sm. i ks. Wojciech z Nowego Miasta Korczyna wicekustosz od św. Florjana w Krakowie i Klemens Klimak rzeźnik (Jeanio) z Kleparza, egzekutorowi sp. ks. Marcina Sperki pl. w Sm. zeznają, że z 4 grzywien, które Stan. Narębski podstarości ojcowski (zn. Ociec) nieboszczykowi za dzierżawę (majątku plebańskiego) był winien mają spłacić 1 grzywnę ks. wikaremu w Sm. jako należność za pracę, zaś 3 pozostałe podzielą między siebie, z których 1 grz. weźmie ks. Marcin. Pozostałością podzielą się.(…)” tamże, s. 405 w opisie parafii Smardzowice.

powrót do spisu artykułów